आजकालच्या वेगवान जीवनशैलीत, बसून काम करण्याच्या सवयीमुळे पाठीच्या वेदना आणि मानदुखीच्या समस्या अधिकाधिक चिंताजनक बनत चालल्या आहेत. त्यातील एक सर्वाधिक दिसणारा विकार म्हणजे डिजेनेरेटिव्ह डिस्क डिसीज (Degenerative Disc Disease).
नावामुळे लोक याला गंभीर आजार किंवा धोकादायक स्थिती समजतात, पण प्रत्यक्षात ही मणक्यातील डिस्कची नैसर्गिक झीज आहे जी वयानुसार होऊ शकते. काहीवेळा ती तरुण वयातही दिसते, चुकीचा पोश्चर, सतत बसून काम करणे, मोबाइल-लॅपटॉपचा दिर्घकाळ वापर, वजन वाढणे, किंवा व्यायामाची कमतरता यामुळे.
तर चला, आपण डिजेनेरेटिव्ह डिस्क डिसीज म्हणजे काय, त्याची लक्षणे, कारणे आणि त्यावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी उपयुक्त जीवनशैलीतील बदल याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊ.
डिजेनेरेटिव्ह डिस्क डिसीज म्हणजे काय?
आपल्या मणक्यामध्ये एकामागून एक अशी अनेक मणक्याची हाडे असतात आणि त्यांच्यामध्ये “इंटरव्हर्टिब्रल डिस्क” नावाच्या जेलसारख्या चकत्या असतात. ह्याच डिस्क मणक्याला लवचिकता देतात आणि चालणे, वाकणे, वजन उचलणे यांदरम्यान धक्का शोषून घेण्याचे काम करतात.
डिजेनेरेटिव्ह डिस्क डिसीज मध्ये या डिस्कमधील पाण्याचा आणि पोषक घटकांचा पुरवठा कमी होतो, ज्यामुळे ती कठीण, रुक्ष, आणि पातळ होऊ लागते.
मुख्य लक्षणेः
- पाठ किंवा मानेमध्ये सततची वेदना
- स्टिफनेस आणि हालचालींमध्ये मर्यादा
- दीर्घकाळ बसल्यावर किंवा उभे राहिल्यावर वेदना वाढणे
- काही वेळा हात-पायात सुन्नपणा किंवा मुंग्या
- डिस्क पातळ झाल्यामुळे आजूबाजूच्या नर्व्हवर दाब येणे
कारणेः
- डिस्कची वयानुसार नैसर्गिक झीज
- चुकीचा पोश्चर
- जास्त वजन
- सतत बसून राहणे
- जड वजन चुकीच्या पद्धतीने उचलणे
- व्यायामाचा अभाव
लक्षणे कमी करण्यासाठी जीवनशैलीतील महत्त्वाचे बदल
डिजेनेरेटिव्ह डिस्क डिसीज ही कायमस्वरूपी बरी होण्यासारखी अवस्था नसली, तरी योग्य जीवनशैली स्वीकारल्यास वेदना आणि त्रास मोठ्या प्रमाणात कमी करता येतो. याबरोबरच मणका पुन्हा लवचिक होतो, हालचाली सुधारतात, आणि जीवनमान सुधारते.
खालील बदल अत्यंत प्रभावी ठरतात.
योग्य पोश्चर राखणे
पोश्चरचा डिजेनेरेटिव्ह डिस्क डिसीज वर थेट प्रभाव होतो.
बसताना:
- पाठीला पूर्ण आधार मिळेल अशी खुर्ची वापरा
- स्क्रीन डोळ्यांच्या लेवलवर ठेवा
- पाय जमिनीवर सरळ ठेवा
- ३०-४५ मिनिटांनी उठा आणि थोडे चाला
उभे राहताना:
- वजन दोन्ही पायांवर समान ठेवा
- मान आणि खांदे ताठ ठेवा
- खूप वेळ एकाच स्थितीत उभे राहणे टाळा
झोपताना:
- मणक्याला सरळ ठेवणारी गादी निवडा
- बाजूला झोपताना गुडघ्यांमध्ये उशी ठेवा
योग्य पोश्चर हा लक्षणे कमी करण्यासाठी सर्वात सोपा पण सर्वात प्रभावी उपाय आहे.
नियमित सौम्य व्यायाम आणि स्ट्रेचिंग
डिजेनेरेटिव्ह डिस्क डिसीज मध्ये व्यायाम सावधगिरीने करणे आवश्यक आहे. नियमित हालचाल केल्याने डिस्कला पोषण मिळते आणि कडकपणा कमी होतो.
उपयुक्त व्यायाम:
- हलका वॉक: दररोज २०-३० मिनिटे
- सौम्य स्ट्रेचिंग
- मार्जरीआसन (Cat–Cow stretch)
- ब्रिज पोज
- भुजंगासन, मकरासन, अर्धमत्स्येन्द्रासन
फायदे:
- कोर स्नायू मजबूत होतात
- मणक्यावरील ताण कमी होतो
- डिस्क आणि नर्व्हभोवती रक्तप्रवाह सुधारतो
टीप: वेदना वाढल्यास व्यायाम त्वरित थांबवा.
वजनावर नियंत्रण
वजन वाढले की मणक्यावर विशेषतः कंबरेच्या जागेवर दबाव वाढतो. थोडेसे वजन कमी झाले तरीही वेदनेत मोठा फरक पडतो.
काय करावे?
- तळलेले आणि गोड पदार्थ कमी करा
- दररोज हलका व्यायाम करा
- जास्त पाणी प्या
- प्रोटीनयुक्त अन्न, हिरव्या भाज्या, संपूर्ण धान्याचे सेवन करा
हायड्रेशन आणि पोषण
डिस्कचा ७०% भाग पाण्याने बनलेला असतो. पाणी कमी झाले तर डिस्क सुकतात आणि त्यांची लवचिकता कमी होते.
हायड्रेटेड राहणे का महत्त्वाचे?
- डिस्क मऊ आणि लवचिक राहतात
- नैसर्गिकरित्या बरे होण्याची प्रक्रिया गती घेते
उपयुक्त आहार:
- ओमेगा-३: अळशी, बदाम, अक्रोड
- कॅल्शियम: दूध, रागी, तीळ
- मॅग्नेशियम: पालक, केळी, शेंगदाणे
- अँटी-इंफ्लेमेटरी पदार्थ: हळद, आले
- प्रोटीन: डाळी, कडधान्ये, अंडी (ज्यांना चालतात)
तणाव कमी करणे आणि चांगली झोप
तणावामुळे स्नायूंमध्ये कडकपणा वाढतो आणि वेदना अधिक जाणवतात. योग्य झोपेमुळे डिस्क रात्री रीहायड्रेट होतात.
उपाय:
- ७-८ तासांची झोप
- श्वसनाचे व्यायाम
- मेडिटेशन
- झोपण्यापूर्वी स्क्रीन-टाइम कमी करणे
शस्त्रक्रियेशिवाय उपचार पर्याय
जीवनशैलीतील बदलांबरोबर काही नॉन-सर्जिकल उपचारही अत्यंत प्रभावी ठरतात:
१. फिजिओथेरपी
- स्नायू मजबूत होतात
- कडकपणा कमी होतो
२. हॉट/कोल्ड थेरेपी
- कोल्ड पॅक जळजळ कमी करतो
- गरम पॅक स्नायूंना आराम देतो
३. पोश्चर करेक्शन
- चुकीची हालचाल थांबते
- कण्यावरील दाब कमी होतो
४. नॉन-सर्जिकल स्पाइनल डीकंप्रेशन ट्रीटमेंट (NSSDT)
- मणक्यावर सौम्य ताण दिला जातो
- डिस्कचा दाब कमी होतो
- रीहायड्रेशन वाढते
- नैसर्गिकरित्या बरे होण्याची प्रक्रिया गती घेते
- औषधे/इंजेक्शन्स/सर्जरीची गरज नाही
नॉन-सर्जिकल स्पाइनल डीकंप्रेशन ट्रीटमेंट हा उपचार डिस्क बल्ज, हर्निएशन, सायटिका, स्पॉन्डिलोसिस, आणि डिजेनेरेटिव्ह डिस्क डिसीज यांसारख्या समस्यांवर अत्यंत उपयुक्त ठरतो.
ANSSI बद्दल:
आम्ही ANSSI Wellness मध्ये मणक्याच्या समस्यांने ग्रस्त असलेल्या त्या रुग्णांच्या जीवनाचा दर्जा सुधारण्यावर लक्ष केंद्रित करतो, ज्यांच्यासाठी इतर पारंपारिक उपचार अयशस्वी ठरले आहेत. आधुनिक नॉन-सर्जिकल स्पाइनल डीकंप्रेशन उपचारांद्वारे रुग्णांना शस्त्रक्रिया टाळण्यास आणि सुरक्षित आणि प्रभावी वातावरणात बरे होण्यास मदत करण्यासाठी ANSSI वचनबद्ध आहे.
ANSSI Wellness शी कनेक्ट व्हा LinkedIn, Instagram, आणि Facebook वर, आणि तज्ञांकडून मार्गदर्शन मिळवा.
